Son periyotta aralıklı oruç üzere beslenme sistemlerinin sıhhat üstündeki tesirleri biroldukça kişi için merak konusu oldu. Gündemde olan bir husus daha var ki o da Silikon Vadisi’nde popülerleşen dopamin diyeti. Bu diyet, dopaminin sıhhatsiz isteklerimizi ve beynin bağımlılık düzeneğini uyardığı bilgisinden hareket ediyor. Beyindeki dopamin düzeyine müdahale etmek nasıl sonuçlar doğurur? Bu diyet beklendiği üzere kişinin beynini sıfırlayıp daha verimli ve memnun hale getirir mi? Merak ettiğiniz soruları Nöroloji Uzmanı Dr. Mehmet Yavuz yanıtladı.
Beyindeki ödül sistemi bozmayın
Dopamin diyeti, son günlerde sıkça gündeme geliyor. birinci vakit içinderda Kuzey Kaliforniya’da bulunan ve teknoloji araştırmaları ile tanınan Silikon Vadisi’nde yaygınlaşan bu diyet, beslenme, cinsellik, alkol, teknoloji kullanması üzere beyindeki ödül düzeneğini tetikleyen uyaranların denetim altında tutulmasına dayanıyor. Bu emelle toplumsal medya ve teknoloji kullanmasını kesmek, telefonla konuşmamak, katkı unsurlu besinlerden uzaklaşmak, hatta beşerlerle göz göze gelmek üzere her türlü toplumsal bağdan bile uzak duruluyor. Bu diyet yardımıyla zihne giden uyaranları azaltarak beyni sıfırlamanın ya da resetlemenin mümkün olacağı ve bu biçimdece dopamin düzeyini düşürüp bağımlılık döngülerinden çıkılabileceği öngörülüyor. Nöroloji Uzmanı Dr. Mehmet Yavuz, haz hissinden uzaklaşarak beyni sadeleştirmenin ve daha verimli hale getirebilmenin formlarını açıklıyor: Bu tıp bir diyetin tesirlerini öğrenebilmek için evvela dopaminin ne işe yaradığına bakalım. Memnunluk hormonları olarak bilinen “dopamin, serotonin, endorfin, oksitosin ve noradrenalin” hayattan aldığımız keyif ve memnunluk seviyeleri üzerinde tesirlidir. Dopamin, güç düzeyini yükselterek coşku, sevinç, hareketlilik ve dikkati bir hususa yoğunlaştırabilmek konusunda işimize fayda. Yani hareketliliği sağlayan, beşere coşku ve heyecan veren, hem de toplumsal ömrü sürdürmekte kıymetli rol oynayan bir nöroamindir. Dopaminin eksikliği, hareketlerde yavaşlama, ellerde titreme ile karakterize olan Parkinson hastalığına yol açar. Bugün kimi depresyon tedavileri, düşük dopamin düzeyini düzenlemeye odaklanır. Öte yandan dopaminin fazlası da şizofreniye sebep olmaktadır. Bipolar bozukluğun mani devrinde ve hiperaktivite durumlarında da dopamin yükselmesi kelam konusudur. Buradan anlaşılacağı üzere bedendeki dopamin istikrarı, fizikî ve ruhsal açıdan büyük değer taşıyor.
Kişi, kendisini bitkin, güçsüz yahut depresyonda hissettiğinde, doğal metotlarla beynini dopamin ve endorfin salgılamaya teşvik edebilir. Örneğin gün ışığında keyifli bir yürüyüş, idman yapmak, rastgele bir hobi alanında faaliyet göstermek, elma, badem ya da küçük bir modül çikolata yemek daha uygun hissetmenize yardımcı olabilir.
Beyindeki ödül sisteminin ve bağımlılıkların, dopamin düzeyi ile alakalı olduğu doğrudur. Ödül sistemi, yemek yediğimizde, bir müzik dinlediğimizde ya da yorucu bir günün sonunda ayaklarımızı uzatıp dinlendiğimiz anlarda doğal olarak aktive olur. Yeni bir bilgi öğrenmenin verdiği haz ya da bir işi tamamlamanın memnunluğu da bu sınıftadır. Anlayacağınız beynin tatmin duyması için kesinlikle epey özel bir şey gerekmez. Olağan kurallarda beynimiz ömrün devamı için yapılan gündelik aktivitelerden de keyif alır. Fakat bu sistem bozulduğunda haz almak için daha fazlası gerekmeye başlar. Sigara, alkol, ekstrem sporlara olan bağlılık, cinselliğe çok düşkünlük, gerekmese bile daima alışveriş yapma isteği, çok internet ve toplumsal medya bağımlılığı, ödül eksikliği durumunda ortaya çıkan kusurlu davranışlardan bazılarıdır. Unsur bağımlılığı, ödül eksikliği sendromunda en tehlikeli dopamin ve endorfin kazanma yoludur. Aslında kişi muhtaçlık duyduğu dopamin ve endorfini; dağcılık, çeşitli spor ve sanat faaliyetleri, ilgi duyduğu alanlarla alakalı hobi aktiflikleri üzere daha sağlıklı aktivitelere yönelerek doğal yoldan temin edebilir.
Bağımlılık istikamet değiştirebilir
Dopamin diyetinde bağımlılıkların, istikamet değiştirerek farklı alanlarda ortaya çıkması kelam konusu olabiliyor. Bir kişi teknoloji kullanması konusunda bağımlılık seviyesinde ise onu sınırladığınızda bu kere çok alışverişe, abur cubura ya da abartılı alkol kullanmasına yönelebilir. Ya da alkol bağımlılığı olan bir kişi, içkiden kaçınmaya çalışırken kendini kumara veya bahis oyunlarına yönelmiş bir durumda bulabilir. Bunun sebebi, bireyin bağımlı kişilik yapısı geliştirmesine sebep olan temel niçinlerin ortadan kaldırılamamış olmasıdır. Profesyonel takviye olmadan bunların tümünü birden kestiğinizde ise kişi apansızın boşluğa düşebilir. ötürüsıyla ben bir tabip olarak, dopamin diyeti yerine kişinin hayat usulünü zorlayan gerçek bağımlılık hangi hususta ise ona uygun bir tedavi planı ile ilerlemeyi daha uygun görüyorum.
Bugün çalışan şahıslar için bilgisayar, akıllı telefon üzere aygıtların kullanması bir mecburilik. bir hayli kişi boş vakitlerinde de toplumsal medya kullanması, müzik dinlemek ya da arkadaşlarıyla haberleşmek için akıllı telefonları ağır biçimde kullanıyor. Üstelik ekran kullanması, besin, alkol, toplumsal bağlantı üzere uyaranları kısıtlayarak dopamin düzeyini düşürmek pek mümkün olmaz. Bana nazaran bir kişinin durduk yerde dopamin düzeyini kendi başına düşürmeye çalışması da mantıklı değil.
Lakin kişi beslenme listesini daha sağlıklı biçimde düzenleyerek olağan olarak hakikat bir adım atmış olur. Elbet bir insan, daima teknolojik aygıtlarla “vakit geçirmek” yerine hayat stilini, dinlenecek, sevdikleri ile yüz yüze bir ortaya gelecek, yeni bireyler ile tanışarak sosyalleşecek, tabiatta vakit geçirecek ve hobi edinecek biçimde düzenlerse daha tatminkar bir hayatı olacaktır. Bu sıradan fakat tesirli seçenekler yerine dopamin düzeyini düşürmeye çalışarak beynin sıfırlanmasını ya da daha verimli çalışmasını ummak, pek de gerçek bir tahlil olmasa gerek.
Beynini sıfırlamak isteyenler için üç teklif
Beyni sıfırlama tarifi, son senelerda fazlaca istek görmeye başladı. Beynini sıfırlamak isteyenlerin istekleri birbiri ile tıpkı olmayabilir. Kimi bağımlılığından kurtulmaya çalışıyordur kimi yaşadığı acıların tesirinden kurtulmak bazıları de tahminen imtihanlarda daha başarılı olmak için bu talebi lisana getiriyordur. Biz, kronik hale gelen beyin yorgunluğundan kaçınmak isteyenlere yardımcı olabilecek şu üç öneriyi verebiliriz:
1. Geriliminizi denetim etmeyi öğrenin: Muhakkak dozda gerilim, bir işi tamamlamak için itici güç sağlarken kronik gerilim beyin hücrelerinin vefatına niye olarak mental maharetleri zayıflatır. Uykusuzluk, unutkanlık üzere problemler ortaya çıkarken uzun vadede ruhsal ve nörolojik hastalıklara yatkınlığınız artacaktır. Bu niçinle beyniniz için atabileceğiniz en âlâ adım geriliminizi yönetmeyi öğrenmek olmalıdır.
2. Vaktinizi yönetmeyi öğrenin: Biroldukca kişi konut, iş ve sorumluluklar içinde koşturmaktan ömrü, hisleri ve gayeleri hakkında düşünemiyor. Hareketsiz, berbat beslenilen, gerilimli bir ömür, vakit idaresi ile birebir alakalıdır. Zira her şey için mazeretimiz zamansızlık. Şayet kendiniz, aileniz ve sevdikleriniz için vakit bulamıyorsanız hayat stiliniz hakkında bir daha düşünmelisiniz. Dopamin diyetinin işaret ettiği üzere ekranlara bakarak ne kadar vakit geçirdiğinizi hesaplamak ve öncelik sıralaması yapmak işinize yarayacaktır. Bu modadan tahminen hayat üslubunuzu bir daha gözden geçirmek istikametinde yaralanmayı deneyebilirsiniz.
3. Fazlalıkları ömrünüzden Çıkarın: Aslında hayatınıza bir katkı sunmayan yalnızca vaktinizi çalan kimi alışkanlıklarınızı gündelik ömrünüzden çıkarttığınızda, hem geriliminiz azalır tıpkı vakitte vakti direktörüz kolaylaşır. Sadeleştirmeyi her alanda yapabilirsiniz. Fazla kıyafetleriniz, gereksiz eşyalarınız, gidip geldiğiniz fakat size bir şey katmayan görüşmeleriniz… elbette omurdaki her şey bize katkı olması için değildir birden fazla vakit, bizim oburlarının memnunluğunu düşünerek harcadığımız vakit içinder da vardır. Biz burada, kimseye katkı sunmayan fakat sizi oyalayan gereksiz her şeyden kelam ediyoruz. Zihninizi sakinleştirebilmek ile fizikî etrafınız içinde zannedilenden daha büyük bir etkileşim vardır. Etrafınız ne kadar sadeleşirse zihniniz de o kadar sakinleşir.
Aslında dopamin diyeti, yukarda altını çizdiğim, ödül eksikliği sendromunu yaşayanların kendilerine farklı bir çıkış kapısı arayışıdır. Haz odaklı materyalist bakış açısı ile “mana”yı unutan insanın asıl gereksinimi olan manevi iklim yerine süreksiz tahlillere heves etmesidir. Çeşitli uyaranlarla şişmiş egoların, artık denetim edilmekte zorlanan dürtülerin özetlemek gerekirsesı nefsi emmarenin bir hizaya sokulma uğraşlarıdır. Lakin siz içinizdeki manevi açlığı doyurmadan kendinizi kısa müddetli haz odaklı diyetlere sokmanız, daha sonrasında o denetim etmeye çalıştığınız dürtülere daha şiddetli olarak dönmenize niçiniyet verebilir. Buradaki asıl tehlike de budur.
Beyindeki ödül sistemi bozmayın
Dopamin diyeti, son günlerde sıkça gündeme geliyor. birinci vakit içinderda Kuzey Kaliforniya’da bulunan ve teknoloji araştırmaları ile tanınan Silikon Vadisi’nde yaygınlaşan bu diyet, beslenme, cinsellik, alkol, teknoloji kullanması üzere beyindeki ödül düzeneğini tetikleyen uyaranların denetim altında tutulmasına dayanıyor. Bu emelle toplumsal medya ve teknoloji kullanmasını kesmek, telefonla konuşmamak, katkı unsurlu besinlerden uzaklaşmak, hatta beşerlerle göz göze gelmek üzere her türlü toplumsal bağdan bile uzak duruluyor. Bu diyet yardımıyla zihne giden uyaranları azaltarak beyni sıfırlamanın ya da resetlemenin mümkün olacağı ve bu biçimdece dopamin düzeyini düşürüp bağımlılık döngülerinden çıkılabileceği öngörülüyor. Nöroloji Uzmanı Dr. Mehmet Yavuz, haz hissinden uzaklaşarak beyni sadeleştirmenin ve daha verimli hale getirebilmenin formlarını açıklıyor: Bu tıp bir diyetin tesirlerini öğrenebilmek için evvela dopaminin ne işe yaradığına bakalım. Memnunluk hormonları olarak bilinen “dopamin, serotonin, endorfin, oksitosin ve noradrenalin” hayattan aldığımız keyif ve memnunluk seviyeleri üzerinde tesirlidir. Dopamin, güç düzeyini yükselterek coşku, sevinç, hareketlilik ve dikkati bir hususa yoğunlaştırabilmek konusunda işimize fayda. Yani hareketliliği sağlayan, beşere coşku ve heyecan veren, hem de toplumsal ömrü sürdürmekte kıymetli rol oynayan bir nöroamindir. Dopaminin eksikliği, hareketlerde yavaşlama, ellerde titreme ile karakterize olan Parkinson hastalığına yol açar. Bugün kimi depresyon tedavileri, düşük dopamin düzeyini düzenlemeye odaklanır. Öte yandan dopaminin fazlası da şizofreniye sebep olmaktadır. Bipolar bozukluğun mani devrinde ve hiperaktivite durumlarında da dopamin yükselmesi kelam konusudur. Buradan anlaşılacağı üzere bedendeki dopamin istikrarı, fizikî ve ruhsal açıdan büyük değer taşıyor.
Kişi, kendisini bitkin, güçsüz yahut depresyonda hissettiğinde, doğal metotlarla beynini dopamin ve endorfin salgılamaya teşvik edebilir. Örneğin gün ışığında keyifli bir yürüyüş, idman yapmak, rastgele bir hobi alanında faaliyet göstermek, elma, badem ya da küçük bir modül çikolata yemek daha uygun hissetmenize yardımcı olabilir.
Beyindeki ödül sisteminin ve bağımlılıkların, dopamin düzeyi ile alakalı olduğu doğrudur. Ödül sistemi, yemek yediğimizde, bir müzik dinlediğimizde ya da yorucu bir günün sonunda ayaklarımızı uzatıp dinlendiğimiz anlarda doğal olarak aktive olur. Yeni bir bilgi öğrenmenin verdiği haz ya da bir işi tamamlamanın memnunluğu da bu sınıftadır. Anlayacağınız beynin tatmin duyması için kesinlikle epey özel bir şey gerekmez. Olağan kurallarda beynimiz ömrün devamı için yapılan gündelik aktivitelerden de keyif alır. Fakat bu sistem bozulduğunda haz almak için daha fazlası gerekmeye başlar. Sigara, alkol, ekstrem sporlara olan bağlılık, cinselliğe çok düşkünlük, gerekmese bile daima alışveriş yapma isteği, çok internet ve toplumsal medya bağımlılığı, ödül eksikliği durumunda ortaya çıkan kusurlu davranışlardan bazılarıdır. Unsur bağımlılığı, ödül eksikliği sendromunda en tehlikeli dopamin ve endorfin kazanma yoludur. Aslında kişi muhtaçlık duyduğu dopamin ve endorfini; dağcılık, çeşitli spor ve sanat faaliyetleri, ilgi duyduğu alanlarla alakalı hobi aktiflikleri üzere daha sağlıklı aktivitelere yönelerek doğal yoldan temin edebilir.
Bağımlılık istikamet değiştirebilir
Dopamin diyetinde bağımlılıkların, istikamet değiştirerek farklı alanlarda ortaya çıkması kelam konusu olabiliyor. Bir kişi teknoloji kullanması konusunda bağımlılık seviyesinde ise onu sınırladığınızda bu kere çok alışverişe, abur cubura ya da abartılı alkol kullanmasına yönelebilir. Ya da alkol bağımlılığı olan bir kişi, içkiden kaçınmaya çalışırken kendini kumara veya bahis oyunlarına yönelmiş bir durumda bulabilir. Bunun sebebi, bireyin bağımlı kişilik yapısı geliştirmesine sebep olan temel niçinlerin ortadan kaldırılamamış olmasıdır. Profesyonel takviye olmadan bunların tümünü birden kestiğinizde ise kişi apansızın boşluğa düşebilir. ötürüsıyla ben bir tabip olarak, dopamin diyeti yerine kişinin hayat usulünü zorlayan gerçek bağımlılık hangi hususta ise ona uygun bir tedavi planı ile ilerlemeyi daha uygun görüyorum.
Bugün çalışan şahıslar için bilgisayar, akıllı telefon üzere aygıtların kullanması bir mecburilik. bir hayli kişi boş vakitlerinde de toplumsal medya kullanması, müzik dinlemek ya da arkadaşlarıyla haberleşmek için akıllı telefonları ağır biçimde kullanıyor. Üstelik ekran kullanması, besin, alkol, toplumsal bağlantı üzere uyaranları kısıtlayarak dopamin düzeyini düşürmek pek mümkün olmaz. Bana nazaran bir kişinin durduk yerde dopamin düzeyini kendi başına düşürmeye çalışması da mantıklı değil.
Lakin kişi beslenme listesini daha sağlıklı biçimde düzenleyerek olağan olarak hakikat bir adım atmış olur. Elbet bir insan, daima teknolojik aygıtlarla “vakit geçirmek” yerine hayat stilini, dinlenecek, sevdikleri ile yüz yüze bir ortaya gelecek, yeni bireyler ile tanışarak sosyalleşecek, tabiatta vakit geçirecek ve hobi edinecek biçimde düzenlerse daha tatminkar bir hayatı olacaktır. Bu sıradan fakat tesirli seçenekler yerine dopamin düzeyini düşürmeye çalışarak beynin sıfırlanmasını ya da daha verimli çalışmasını ummak, pek de gerçek bir tahlil olmasa gerek.
Beynini sıfırlamak isteyenler için üç teklif
Beyni sıfırlama tarifi, son senelerda fazlaca istek görmeye başladı. Beynini sıfırlamak isteyenlerin istekleri birbiri ile tıpkı olmayabilir. Kimi bağımlılığından kurtulmaya çalışıyordur kimi yaşadığı acıların tesirinden kurtulmak bazıları de tahminen imtihanlarda daha başarılı olmak için bu talebi lisana getiriyordur. Biz, kronik hale gelen beyin yorgunluğundan kaçınmak isteyenlere yardımcı olabilecek şu üç öneriyi verebiliriz:
1. Geriliminizi denetim etmeyi öğrenin: Muhakkak dozda gerilim, bir işi tamamlamak için itici güç sağlarken kronik gerilim beyin hücrelerinin vefatına niye olarak mental maharetleri zayıflatır. Uykusuzluk, unutkanlık üzere problemler ortaya çıkarken uzun vadede ruhsal ve nörolojik hastalıklara yatkınlığınız artacaktır. Bu niçinle beyniniz için atabileceğiniz en âlâ adım geriliminizi yönetmeyi öğrenmek olmalıdır.
2. Vaktinizi yönetmeyi öğrenin: Biroldukca kişi konut, iş ve sorumluluklar içinde koşturmaktan ömrü, hisleri ve gayeleri hakkında düşünemiyor. Hareketsiz, berbat beslenilen, gerilimli bir ömür, vakit idaresi ile birebir alakalıdır. Zira her şey için mazeretimiz zamansızlık. Şayet kendiniz, aileniz ve sevdikleriniz için vakit bulamıyorsanız hayat stiliniz hakkında bir daha düşünmelisiniz. Dopamin diyetinin işaret ettiği üzere ekranlara bakarak ne kadar vakit geçirdiğinizi hesaplamak ve öncelik sıralaması yapmak işinize yarayacaktır. Bu modadan tahminen hayat üslubunuzu bir daha gözden geçirmek istikametinde yaralanmayı deneyebilirsiniz.
3. Fazlalıkları ömrünüzden Çıkarın: Aslında hayatınıza bir katkı sunmayan yalnızca vaktinizi çalan kimi alışkanlıklarınızı gündelik ömrünüzden çıkarttığınızda, hem geriliminiz azalır tıpkı vakitte vakti direktörüz kolaylaşır. Sadeleştirmeyi her alanda yapabilirsiniz. Fazla kıyafetleriniz, gereksiz eşyalarınız, gidip geldiğiniz fakat size bir şey katmayan görüşmeleriniz… elbette omurdaki her şey bize katkı olması için değildir birden fazla vakit, bizim oburlarının memnunluğunu düşünerek harcadığımız vakit içinder da vardır. Biz burada, kimseye katkı sunmayan fakat sizi oyalayan gereksiz her şeyden kelam ediyoruz. Zihninizi sakinleştirebilmek ile fizikî etrafınız içinde zannedilenden daha büyük bir etkileşim vardır. Etrafınız ne kadar sadeleşirse zihniniz de o kadar sakinleşir.
Aslında dopamin diyeti, yukarda altını çizdiğim, ödül eksikliği sendromunu yaşayanların kendilerine farklı bir çıkış kapısı arayışıdır. Haz odaklı materyalist bakış açısı ile “mana”yı unutan insanın asıl gereksinimi olan manevi iklim yerine süreksiz tahlillere heves etmesidir. Çeşitli uyaranlarla şişmiş egoların, artık denetim edilmekte zorlanan dürtülerin özetlemek gerekirsesı nefsi emmarenin bir hizaya sokulma uğraşlarıdır. Lakin siz içinizdeki manevi açlığı doyurmadan kendinizi kısa müddetli haz odaklı diyetlere sokmanız, daha sonrasında o denetim etmeye çalıştığınız dürtülere daha şiddetli olarak dönmenize niçiniyet verebilir. Buradaki asıl tehlike de budur.