Beykozlu
New member
Ergin Yıldızoğlu’nun tahlili
Milletlerarası bağlarda ABD ile Çin, kimi vakit de ABD ile Rusya içinde gelişmekte olan rekabet ve gerginlikler süreci için, sık sık “Soğuk Savaş 2.0” tabiri kullanılıyor.
Kelam konusu süreç, Soğuk Savaş (1947-1991) periyodunu anımsatmakla bir arada, ondan niteliksel olarak çok farklı bir “kutuplaşma”, daha doğrusu rakip “ittifak sistemleri” ortamı ve potansiyel çatışma noktaları yaratarak şekilleniyor.
Bir tarafta Soğuk Savaş periyodundan kalma, ABD liderliğinde gitgide kırılganlaşan bir “Batı” ittifakı var.
Bu ittifak kendini “demokrasinin”, “bireysel özgürlüklerin”, “kurallara dayalı bir dünya düzeninin” temsilcisi ve garantisi olarak sunuyor.
Bunun karşısında, Soğuk Savaş devrinde “sosyalist blok” olarak tanımlanan yapılanmadan epeyce farklı ve Batı ittifakının haricinde lakin birtakım bazı Batı ittifakının ortasında olduğu var iseyılan ülkelere gerçek uzanabilen yeni bir Çin-Rusya ittifakı şekilleniyor.
Bir öbür deyişle ittifak sistemlerinden biri eskiye ilişkin. Bu ittifak var olan “düzene” tutunmaya çalışıyor.
Öteki ittifakta ise Çin ve Rusya, var olan tertibin kuralarının kendilerinden yana işlemediğini düşünüyor; kendi ihtiyaçlarına göre şekillenecek yeni bir dünya tertibi arzuluyor.
Dahası Çin ve Rusya liderlikleri, ABD liderliğindeki blokun dünyaya kutuplaşmanın tabanı olarak kabul ettirmeye çalıştığı “demokrasiler ve otokrasiler” ile “serbest piyasa ve devlet kapitalizmi” ayrımlarını anlamsız buluyor.
Bu saflaşmayla başlayan farklı ittifak sistemlerinin Soğuk Savaş devrinden epeyce değerli bir yapısal farkı da var: Kutuplaşma, kapitalizm ile “ötekisi” içinde bir ideolojik kültürel rekabete değil, evvela farklı kapitalizmlerin farklı ekonomik ve siyasi ihtiyaçlarından kaynaklanıyor.
Dünya iktisadının yük merkezi globalleşme periyodunda Batı’dan doğuya, Asya’ya hakikat kayarken yeni ekonomik ve siyasi-teknolojik güç merkezleri de yarattı.
İşte bu yerde şekillenen Çin-Rusya merkezli yeni ittifak ilgileri, karşımıza hem globalleşme sürecinin bir eseri birebir vakitte onu sorgulayan bir gelişme olarak çıkıyorlar.
Rusya-Çin ekseni
ABD liderliğinde Batı ittifakı Soğuk Savaş’tan kalma, o periyodun ekonomik siyasi güç alakalarının statükosunu muhafazaya yönelik bir yapıntı.
Bu yapının Soğuk Savaş daha sonrasında yaşanan gelişmelerle, mesela Avrupa Birliği, Fransa ve Almanya üzere gelişmiş ülkeler ile Hindistan üzere yükselmekte olan ülkelerin stratejik çıkarlarıyla; kimi gelişmekte olan orta büyüklükteki, Latin Amerika, Afrika, Orta Doğu ülkelerinin kendilerine yeni hareket ve dünya iktisadında pazarlık alanı açma eforlarıyla ahenk sağlamakta zorlandığı görülüyor.
Buna karşılık Çin ve Rusya statükoyu sorgulayan, sorguladıkları için de ABD merkezli sistem tarafınca hareketleri sonlandırılmaya çalışılan iki büyük güç olarak birbirlerine yaklaşıyor.
Bu yaklaşma süreci Soğuk Savaş’ın çabucak akabinde ABD’nin “tek kutuplu” dünya projesine itiraz noktasında başlamıştı.
bu biçimde Almanya ve Fransa üzere Avrupa ülkeleri de bu itiraza katılıyordu.
İki ülke içindeki yakınlaşma NATO’nun doğuya hakikat genişlemesine, ABD’nin Çin’in yükselmesini durdurmak için stratejik yükünü Hint-Pasifik Havzası’na kaydırmaya başlamasına reaksiyon olarak gelişti ve gelişmeye de devam ediyor.
Aralık ayında Rusya Ukrayna hududunda, Çin ise Tayvan’ın karasuları ve hava alanında Batı’nın kararlılığını test ederken, (Eski İsveç Başbakanı) Carl Bildt’in tabiriyle “savaş davulları çalarken”; Biden’ın topladığı “Demokrasi Zirvesi’nde”, Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ve Çin Devlet Lideri Şi Cinping’in görüntü konferansında memleketler arası alakalarda muhtemel gelişmelerin istikameti hakkında kıymetli ipuçları vardı.
ABD Lideri Biden yaklaşık 111 devletten oluşan bir kümesi 9 Aralık’ta “Demokrasi Zirvesi’ne” davet etti.
Biden bu kümeye hitaben yaptığı görüntü konuşmasında, demokrasi ve kozmik insan haklarından yana olan ve Rusya ile Çin üzere “otokrat” ülkelere karşı demokrasilerin birlik olması gerektiğini savundu.
Lakin toplantının ABD’de demokrasinin süratle aşınmakta, bir iç savaş ortamının şekillendiğine ait tartışmaların (Dana Milibank, Washington Post, 17/12/2021) ağırlaşmakta olduğu bir vakitte yapılıyor olması, Filipinler ve Nijerya üzere ne demokrasi ne de insan hakları alanında örnek alınabilecek ülkeleri içermesi, bu tepenin hem güvenilirliğinin birebir vakitte demokrasi ve insan hakları unsurlarıyla kuvvetli bir ittifak oluşturma mümkünlüğünün üzerine koyu bir gölge düşürüyordu.
ABD’nin Rusya-Çin ittifakına karşı bir blok inşa etme amacı açısından büyük değere sahip olması gereken; Suudi Arabistan, Birleşik Arap Buyrukluğu, Mısır, Türkiye, Macaristan üzere ülkeleri dışlayan bir “zirve”, ABD’nin hedefleriyle gereğince uyumlu görünmüyordu.
Kimi uzmanlar Demokrasi Doruğu’nun problemleri bir yana ABD’nin klâsik ittifaklarıyla münasebetlerinde özensiz davrandığın vurguluyor ve Avustralya’nın Fransa ile yaptığı denizaltı mutabakatını Fransa’ya sormadan iptal ettirmesini, salt Almanya için değil tüm Avrupa için de büyük kıymete sahip Kuzey Akım boru çizgisinin iptali için yaptığı baskıları örnek gösteriyor.
ABD’nin Afganistan’dan apar topar ve sistemsiz çıkışı da doğal olarak bu tartışmalarda anımsanıyor.
Bu yerde ABD’nin klâsik ittifakları karşısında liderlik pozisyonunun restore edebileceğine olan inanç aşınmaya devam ediyor.
Tüm bunlara karşılık Putin-Şi görüntü konferansıyla gerçekleşen ikili doruğun emellerinin, “Demokrasi Zirvesi’ne” kıyasla epeyce daha yeterli tanımlanmış ve bu hedeflere fazlaca daha uygun olduğu görülüyordu.
Doruğun açıklanan tutanaklarında Putin, Rusya ve Çin içinde 20. yılını tamamlayan Düzgün Komşuluk ve Dostça İş Birliği Muahedesi’nin 5 yıl daha uzatıldığını açıklıyor, “Ülkelerimiz içinde birbirinin içişlerine karışmama unsuruna, ortak sonlarını bir ebedi barış jenerasyonuna dönüştürme kararlılığına dayalı yeni bir işbirliği modeli gelişmiştir” diyor, yaklaşan Kış Olimpiyatları’nda Batı’nın uygulamaya çalıştığı boykot karşısında, Rusya’nın Çin’i desteklediğini açıklıyordu.
Bunlara karşılık Şi, “Ülkelerimiz sorumluluğunun şuurunda olan güçlerin davranması gerektiği üzere davranıyor, pandemiye karşı birleştirici bir memleketler arası gündem ileri sürüyor, demokrasi ve insan haklarının gerçek özünü savunuyor. Bu tavır da bizleri gerçek hayli taraflı devletlerarası bağların kuvvetli desteği, memleketler arası adalet ve eşitliğin savunucuları yapıyor” diyordu.
Şi, Putin’in Batı’dan “güvenlik garantisi” taleplerini de destekliyordu.
Çin Dışişleri Bakanı Vang Yi, Ocak ayında yaptığı bir konuşmada Rusya ile Çin içinde bir “stratejik ortaklıktan” kelam etmiş ve “Bunun gelişmesinin, bir son noktası… bir üst hududu yok” demişti.
Çin Deniz Kuvvetleri’nin Rusya Deniz Kuvvetleri’yle Ekim ayında Batı Pasifik’te gerçekleştirdikleri ortak hareketler, Kasım ayında iki ülkenin uzun menzilli stratejik uçaklarının Japonya suları ve Doğu Çin Denizi üzerinde gerçekleştirdikleri ortak devriye uçuşları, Rus gazetesi Kommersant’ın kimi jeopolitik analistlerinden aktardığı “Stratejik iştirak yeni bir işbirliği düzebir daha, bir defakto askeri ittifaka hakikat evriliyor” yorumunu destekliyordu.
Çin ve Rusya ittifakı çabucak hemen NATO gibisi bir ittifak değil fakat bu iki ülke, milletlerarası kurumlardaki pazarlıklarda birbirini, hatta ABD ve Batı’nın basıncı karşısında, İran üzere kendine yakın bulduğu ülkeleri kollayan koruyan bir ittifak.
Bu ittifak Çin’in “Yol ve Jenerasyon İnisiyatifi” ve bu projenin coğrafyasıyla örtüşen Avrasya Ekonomik Birliği, Şanghay İşbirliği Örgütü üzere kurumlarla, askeri ve teknolojik alakalarla de destekleniyor.
Çin’in Yol ve Jenerasyon İnisiyatifi yeni yatırımlarla güçlendirilmiş kara ve deniz temasları hedefliyor
İki ülkenin bir arada, Belçika merkezli SWIFT sisteminin haricinde yeni bir finansal süreçler irtibat ağı kurmak için bir arada çalışmaya karar verdiklerini açıklamaları da epey kıymetli.
SWIFT’ten bağımsız bir finansal süreçler bağlantı ağı ABD’nin liderlik argümanları açısından stratejik değere sahip dolar egemenliğini “by-pass” etme, ABD’nin uyuşmazlığa düştüğü ülkelere mali yaptırımlar uygulamasını zorlaştırma mümkünlüğünü getiriyor.
Çin’in gerek Asya gerek Afrika ve Orta Doğu, hatta Avrupa ülkeleri için kıymeti giderek artan bir pazar olması niçiniyle, bu yeni mali sistemi kullanmayı kabul etmesi muhtemel ülkelerin sayısı da potansiyel olarak artıyor.
Önümüzdeki devirde BRIC (Brezilya, Rusya, Hindistan ve Çin) ülkeleri kümesinde başkanlık sırası Çin’e gelince, en azından bir süre için bu ittifak bir platform daha edinmiş olacak.
Sonuç olarak şekillenmekte olan Çin-Rusya ekseninin çağın dinamiklerinden doğmuş olduğu; diğer ülkeleri de etkileyerek genişleme bahtının, ABD’nin canlandırmaya çalıştığı bundan evvelki periyottan kalan ittifaktan daha yüksek olduğu söylenebilir.
Milletlerarası bağlarda ABD ile Çin, kimi vakit de ABD ile Rusya içinde gelişmekte olan rekabet ve gerginlikler süreci için, sık sık “Soğuk Savaş 2.0” tabiri kullanılıyor.
Kelam konusu süreç, Soğuk Savaş (1947-1991) periyodunu anımsatmakla bir arada, ondan niteliksel olarak çok farklı bir “kutuplaşma”, daha doğrusu rakip “ittifak sistemleri” ortamı ve potansiyel çatışma noktaları yaratarak şekilleniyor.
Bir tarafta Soğuk Savaş periyodundan kalma, ABD liderliğinde gitgide kırılganlaşan bir “Batı” ittifakı var.
Bu ittifak kendini “demokrasinin”, “bireysel özgürlüklerin”, “kurallara dayalı bir dünya düzeninin” temsilcisi ve garantisi olarak sunuyor.
Bunun karşısında, Soğuk Savaş devrinde “sosyalist blok” olarak tanımlanan yapılanmadan epeyce farklı ve Batı ittifakının haricinde lakin birtakım bazı Batı ittifakının ortasında olduğu var iseyılan ülkelere gerçek uzanabilen yeni bir Çin-Rusya ittifakı şekilleniyor.
Bir öbür deyişle ittifak sistemlerinden biri eskiye ilişkin. Bu ittifak var olan “düzene” tutunmaya çalışıyor.
Öteki ittifakta ise Çin ve Rusya, var olan tertibin kuralarının kendilerinden yana işlemediğini düşünüyor; kendi ihtiyaçlarına göre şekillenecek yeni bir dünya tertibi arzuluyor.
Dahası Çin ve Rusya liderlikleri, ABD liderliğindeki blokun dünyaya kutuplaşmanın tabanı olarak kabul ettirmeye çalıştığı “demokrasiler ve otokrasiler” ile “serbest piyasa ve devlet kapitalizmi” ayrımlarını anlamsız buluyor.
Bu saflaşmayla başlayan farklı ittifak sistemlerinin Soğuk Savaş devrinden epeyce değerli bir yapısal farkı da var: Kutuplaşma, kapitalizm ile “ötekisi” içinde bir ideolojik kültürel rekabete değil, evvela farklı kapitalizmlerin farklı ekonomik ve siyasi ihtiyaçlarından kaynaklanıyor.
Dünya iktisadının yük merkezi globalleşme periyodunda Batı’dan doğuya, Asya’ya hakikat kayarken yeni ekonomik ve siyasi-teknolojik güç merkezleri de yarattı.
İşte bu yerde şekillenen Çin-Rusya merkezli yeni ittifak ilgileri, karşımıza hem globalleşme sürecinin bir eseri birebir vakitte onu sorgulayan bir gelişme olarak çıkıyorlar.
Rusya-Çin ekseni
ABD liderliğinde Batı ittifakı Soğuk Savaş’tan kalma, o periyodun ekonomik siyasi güç alakalarının statükosunu muhafazaya yönelik bir yapıntı.
Bu yapının Soğuk Savaş daha sonrasında yaşanan gelişmelerle, mesela Avrupa Birliği, Fransa ve Almanya üzere gelişmiş ülkeler ile Hindistan üzere yükselmekte olan ülkelerin stratejik çıkarlarıyla; kimi gelişmekte olan orta büyüklükteki, Latin Amerika, Afrika, Orta Doğu ülkelerinin kendilerine yeni hareket ve dünya iktisadında pazarlık alanı açma eforlarıyla ahenk sağlamakta zorlandığı görülüyor.
Buna karşılık Çin ve Rusya statükoyu sorgulayan, sorguladıkları için de ABD merkezli sistem tarafınca hareketleri sonlandırılmaya çalışılan iki büyük güç olarak birbirlerine yaklaşıyor.
Bu yaklaşma süreci Soğuk Savaş’ın çabucak akabinde ABD’nin “tek kutuplu” dünya projesine itiraz noktasında başlamıştı.
bu biçimde Almanya ve Fransa üzere Avrupa ülkeleri de bu itiraza katılıyordu.
İki ülke içindeki yakınlaşma NATO’nun doğuya hakikat genişlemesine, ABD’nin Çin’in yükselmesini durdurmak için stratejik yükünü Hint-Pasifik Havzası’na kaydırmaya başlamasına reaksiyon olarak gelişti ve gelişmeye de devam ediyor.
- ABD-Çin alakaları: Tehlikeli ve belirsizliklerle dolu bir ortam şekilleniyor
Aralık ayında Rusya Ukrayna hududunda, Çin ise Tayvan’ın karasuları ve hava alanında Batı’nın kararlılığını test ederken, (Eski İsveç Başbakanı) Carl Bildt’in tabiriyle “savaş davulları çalarken”; Biden’ın topladığı “Demokrasi Zirvesi’nde”, Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ve Çin Devlet Lideri Şi Cinping’in görüntü konferansında memleketler arası alakalarda muhtemel gelişmelerin istikameti hakkında kıymetli ipuçları vardı.
ABD Lideri Biden yaklaşık 111 devletten oluşan bir kümesi 9 Aralık’ta “Demokrasi Zirvesi’ne” davet etti.
Biden bu kümeye hitaben yaptığı görüntü konuşmasında, demokrasi ve kozmik insan haklarından yana olan ve Rusya ile Çin üzere “otokrat” ülkelere karşı demokrasilerin birlik olması gerektiğini savundu.
Lakin toplantının ABD’de demokrasinin süratle aşınmakta, bir iç savaş ortamının şekillendiğine ait tartışmaların (Dana Milibank, Washington Post, 17/12/2021) ağırlaşmakta olduğu bir vakitte yapılıyor olması, Filipinler ve Nijerya üzere ne demokrasi ne de insan hakları alanında örnek alınabilecek ülkeleri içermesi, bu tepenin hem güvenilirliğinin birebir vakitte demokrasi ve insan hakları unsurlarıyla kuvvetli bir ittifak oluşturma mümkünlüğünün üzerine koyu bir gölge düşürüyordu.
ABD’nin Rusya-Çin ittifakına karşı bir blok inşa etme amacı açısından büyük değere sahip olması gereken; Suudi Arabistan, Birleşik Arap Buyrukluğu, Mısır, Türkiye, Macaristan üzere ülkeleri dışlayan bir “zirve”, ABD’nin hedefleriyle gereğince uyumlu görünmüyordu.
Kimi uzmanlar Demokrasi Doruğu’nun problemleri bir yana ABD’nin klâsik ittifaklarıyla münasebetlerinde özensiz davrandığın vurguluyor ve Avustralya’nın Fransa ile yaptığı denizaltı mutabakatını Fransa’ya sormadan iptal ettirmesini, salt Almanya için değil tüm Avrupa için de büyük kıymete sahip Kuzey Akım boru çizgisinin iptali için yaptığı baskıları örnek gösteriyor.
ABD’nin Afganistan’dan apar topar ve sistemsiz çıkışı da doğal olarak bu tartışmalarda anımsanıyor.
Bu yerde ABD’nin klâsik ittifakları karşısında liderlik pozisyonunun restore edebileceğine olan inanç aşınmaya devam ediyor.
Tüm bunlara karşılık Putin-Şi görüntü konferansıyla gerçekleşen ikili doruğun emellerinin, “Demokrasi Zirvesi’ne” kıyasla epeyce daha yeterli tanımlanmış ve bu hedeflere fazlaca daha uygun olduğu görülüyordu.
Doruğun açıklanan tutanaklarında Putin, Rusya ve Çin içinde 20. yılını tamamlayan Düzgün Komşuluk ve Dostça İş Birliği Muahedesi’nin 5 yıl daha uzatıldığını açıklıyor, “Ülkelerimiz içinde birbirinin içişlerine karışmama unsuruna, ortak sonlarını bir ebedi barış jenerasyonuna dönüştürme kararlılığına dayalı yeni bir işbirliği modeli gelişmiştir” diyor, yaklaşan Kış Olimpiyatları’nda Batı’nın uygulamaya çalıştığı boykot karşısında, Rusya’nın Çin’i desteklediğini açıklıyordu.
Bunlara karşılık Şi, “Ülkelerimiz sorumluluğunun şuurunda olan güçlerin davranması gerektiği üzere davranıyor, pandemiye karşı birleştirici bir memleketler arası gündem ileri sürüyor, demokrasi ve insan haklarının gerçek özünü savunuyor. Bu tavır da bizleri gerçek hayli taraflı devletlerarası bağların kuvvetli desteği, memleketler arası adalet ve eşitliğin savunucuları yapıyor” diyordu.
Şi, Putin’in Batı’dan “güvenlik garantisi” taleplerini de destekliyordu.
Çin Dışişleri Bakanı Vang Yi, Ocak ayında yaptığı bir konuşmada Rusya ile Çin içinde bir “stratejik ortaklıktan” kelam etmiş ve “Bunun gelişmesinin, bir son noktası… bir üst hududu yok” demişti.
Çin Deniz Kuvvetleri’nin Rusya Deniz Kuvvetleri’yle Ekim ayında Batı Pasifik’te gerçekleştirdikleri ortak hareketler, Kasım ayında iki ülkenin uzun menzilli stratejik uçaklarının Japonya suları ve Doğu Çin Denizi üzerinde gerçekleştirdikleri ortak devriye uçuşları, Rus gazetesi Kommersant’ın kimi jeopolitik analistlerinden aktardığı “Stratejik iştirak yeni bir işbirliği düzebir daha, bir defakto askeri ittifaka hakikat evriliyor” yorumunu destekliyordu.
Çin ve Rusya ittifakı çabucak hemen NATO gibisi bir ittifak değil fakat bu iki ülke, milletlerarası kurumlardaki pazarlıklarda birbirini, hatta ABD ve Batı’nın basıncı karşısında, İran üzere kendine yakın bulduğu ülkeleri kollayan koruyan bir ittifak.
Bu ittifak Çin’in “Yol ve Jenerasyon İnisiyatifi” ve bu projenin coğrafyasıyla örtüşen Avrasya Ekonomik Birliği, Şanghay İşbirliği Örgütü üzere kurumlarla, askeri ve teknolojik alakalarla de destekleniyor.
Çin’in Yol ve Jenerasyon İnisiyatifi yeni yatırımlarla güçlendirilmiş kara ve deniz temasları hedefliyor
İki ülkenin bir arada, Belçika merkezli SWIFT sisteminin haricinde yeni bir finansal süreçler irtibat ağı kurmak için bir arada çalışmaya karar verdiklerini açıklamaları da epey kıymetli.
SWIFT’ten bağımsız bir finansal süreçler bağlantı ağı ABD’nin liderlik argümanları açısından stratejik değere sahip dolar egemenliğini “by-pass” etme, ABD’nin uyuşmazlığa düştüğü ülkelere mali yaptırımlar uygulamasını zorlaştırma mümkünlüğünü getiriyor.
Çin’in gerek Asya gerek Afrika ve Orta Doğu, hatta Avrupa ülkeleri için kıymeti giderek artan bir pazar olması niçiniyle, bu yeni mali sistemi kullanmayı kabul etmesi muhtemel ülkelerin sayısı da potansiyel olarak artıyor.
Önümüzdeki devirde BRIC (Brezilya, Rusya, Hindistan ve Çin) ülkeleri kümesinde başkanlık sırası Çin’e gelince, en azından bir süre için bu ittifak bir platform daha edinmiş olacak.
Sonuç olarak şekillenmekte olan Çin-Rusya ekseninin çağın dinamiklerinden doğmuş olduğu; diğer ülkeleri de etkileyerek genişleme bahtının, ABD’nin canlandırmaya çalıştığı bundan evvelki periyottan kalan ittifaktan daha yüksek olduğu söylenebilir.