Beykozlu
New member
* Doç. Dr. Murat Batı
Bugün yayımlanan Resmi Gazete’de yer alan 5046 sayılı Cumhurbaşkanı sonucu ile tıpkı TL’ye dayalı döviz kuru dönüşüm hesaplarında olduğu üzere altın cinsinden hesaplarından dönüşüm fiyatı üzerinden TL’ye çevrilerek elde edilen iratlara ait gelir vergisi stopaj oranı yüzde sıfır olarak belirlendi.
Döviz kuru ve altın fiyatlarının TL mevduat hesaplarına uygulanan faiz oranından fazla olması durumunda ortadaki fark “Hazinece” karşılanacak olması iki temel sorunu akıllara getirdi; birincisi bu ödeme bir “kamu masrafı” midir, ikincisi ise bu ödemeler vergilerle mi karşılanacak? Bu iki soru
da Anayasal düzlemde kendine karşılık bulacak cinstendir.
“Kamu Gideri” Kavramı âlâ anlaşılmalı
Anayasa’nın 73’üncü hususunun “Herkes, kamu masraflarını karşılamak üzere, malî gücüne nazaran, vergi ödemekle yükümlüdür” formundaki fıkrasında yer alan “kamu masrafı” teriminin ne olduğunu ardından kamu masrafı için ödenen vergilerin meşruiyetini anlamak sağlıklı bir vergileme ismine elzem bir durumdur. Lakin “kamu sarfiyatı” kavramını anlamak için ayrıyeten “kamu hizmeti” kavramını da anlamak lazım gelir. Mali(ye) hukuk literatüründe kamu hizmeti; tam kamusal mal ve hizmetler, yarı kamusal mal ve hizmetler, kulüp mallar, faziletli mal ve hizmetler ve özel mal ve hizmetler halinde sınıflandırılır. Kamu hizmeti için tüm tariflerden çıkan ortak nokta, faaliyetin kamu hukuksal bireyi yahut onun kontrolü altında özel hukuk bireyi tarafınca yürütülmesi (organik unsur) ve giderilmesinde kamu faydası bulunan toplumun genel gereksinimlerini karşılamaya yönelik olması (maddî unsur) birlikte kullanılmaktadır (1). Bu kapsamda bir hizmetin “kamu hizmeti” sayılabilmesi için toplumun genel gereksinimlerini giderebilme özelliğe sahip olması gerekmektedir.
Anayasanın 73’üncü hususunda “Herkes, kamu masraflarını karşılamak üzere, malî gücüne bakılırsa, vergi ödemekle yükümlüdür” kararında geçen “kamu sarfiyatı” sözü Anayasada tanımlanmamıştır. Kamu masrafı kavramı 5018 sayılı Kamu Mali İdaresi ve Denetim Kanunu’nun (KMYKK) 3/h hususunda “Kanunlarına yahut Cumhurbaşkanlığı kararnamelerine dayanılarak yaptırılan iş, alınan mal ve hizmet bedelleri, toplumsal güvenlik katkı hisseleri, iç ve dış borç faizleri, borçlanma genel masrafları, borçlanma araçlarının iskontolu satışından doğan farklar, ekonomik, malî ve toplumsal transferler, verilen bağış ve yardımlar ile öteki sarfiyatları” halinde tanımlanmıştır. Bu tariften çıkan temel mana, kamu masrafı “bir kamu hizmetini yerine getirmek ismine yapılan harcamalardır.”
Buna göre 5018 sayılı KMYKK m.3/h uyarınca bir masrafın kamu masrafı sayılabilmesi için birinci koşul ya kanunlara ya da Cumhurbaşkanlığı kararnamesine dayanması gerekir. Bu noktada desteği kanun ya da Cumhurbaşkanlığı kararnamesi olmayan sarfiyatlar kamu masrafı sayılmamalıdır. Desteği kanun ya da Cumhurbaşkanlığı kararnamesi olmayan kamu masrafları genel bildiri, Cumhurbaşkanı sonucu üzere öbür bir enstrümanla direkt düzenlenmesi durumunda da bunun kamu masrafı sayılmaması gerekir.
İkinci temel koşul ise kamu masraflarının çerçevesi ile alakalıdır. 5018 sayılı KMYKK m.3/h’de kamu sarfiyatının çerçevesi çizilmiştir. Lakin hususun “…diğer masrafları” biçimindeki son cümleciği kamu masrafları sayısının artırılabileceğini göstermekte ve harcamacı kuruluşların elini güçlendirmektedir. Lakin her türlü kamu masrafının bu kararın son cümleciğindeki “..diğer masrafları” kapsamında kıymetlendirilmesi de mümkün değildir.
Lakin çoğunlukla karıştırılan “kamu masrafını”, “kamunun masrafı” ile karıştırmamak gerekir. Bu ayrımı sayın Prof. Dr. Yusuf Karakoç hocamın bir makalesinde (2) buldum ve Sayın Hocamın da müsamahasına sığınarak bu yazının başlığını da birebir isimle yayımladım.
Anayasa m.73/ilk fıkrada geçen “kamu sarfiyatı” sözü kamusal gereksinimleri karşılamak üzere yapılan sarfiyatlar olarak düşünülmelidir. Kamusal muhtaçlıklar teriminin ise ne olduğu da gereğince açık değildir. Lakin “karşılandığında toplumsal bir toplumsal yarar yaratan muhtaçlıklar” olarak düşünülmesi gerekmektedir. Ülke savunması, yargılama hizmetleri, emniyet hizmetleri üzere toplumsal yarar yaratan hizmetlerin karşılığı olarak yapılan gerek nakdi gerekse de birebir harcamalar kamu masrafıdır. Kamu masrafları, Devletin üstlendiği kamu hizmetlerinin yerine getirilmesi için yapılan harcamalardır. Vergi, fotoğraf, harç ve gibisi mali yükümlerden oluşan kamu gelirleri, kamu masraflarının karşılığı olarak tahsil edilmektedir. Kamunun sarfiyatları ise kamu sarfiyatı sayılmayan yani kamusal hizmetler haricinde kalan giderlerdir. Bu noktada kur garantisi kapsamında TL mevduatlarına ödenecek farklar bir “kamu sarfiyatı mi yoksa kamunun sarfiyatı mi?” sorusuna karşılık bulmak başlardaki tartışmayı berraklaştıracaktır. Şayet bu masraf bir kamu sarfiyatı ise bunun vergilerle finanse edilmesinde bir sorun yoktur fakat kamunun masrafı ise bu biçimde bu finansman Anayasa m.73/ilk fıkra uyarınca bir terslik doğuracaktır.
“Kamu giderini” karşılamak için vergi toplanır
Anayasa m.73’te yer alan “..kamu masraflarını karşılamak üzere… vergi ödemekle yükümlüdür” halindeki cümlesi uyarınca vergi ödeme bakılırsavi fakat kamu sarfiyatı kelam konusu ise mümkündür. Daha sıradan bir sözle kamu sarfiyatı yok ise vergiler de alınmaz. Bu noktada fiskal ya da mali maksat da denilen bu kural gereği vergiler sadece kamu masraflarını finanse edebilmek için kullanılır. Öteki bir tabir ile vergi(lemenin) gayesi kamu sarfiyatını finanse etmektir.
Bu finansman ya direkt bütçeden ya da tahsis metoduyla yapılmaktadır. Lakin tahsis prosedürünün yani harcamayı direkt finanse edebilmek için toplanan vergilerin ilgili kuruma hisse verilmesi 5018 sayılı Kamu Mali İdaresi ve Denetim Kanunu m.13/g uyarınca mümkün görülmemektedir. Çünkü Anayasa Mahkemesinin 21.12.2021 tarihindeki Resmî Gazete’de yayımlanan 2018/135 Temel Nolu sonucunda da “verginin Spor Toto Teşkilatına aktarılmasını” sağlayan düzenlemeyi Anayasa’ya alışılmamış bulundu.
Bu çerçevede mümkün bir senaryoyla toplanan vergiler “kur farkı”, “altına dayalı dönüşüm fiyat farkı” üzere bir emelle direkt Merkez Bankası’na ya da misal bir kuruma tahsis edilemez. Muhtemel bir durumda bu türlü yapılacak düzenleme, şanlı Yargıda 5018 sayılı Yasa m.13/g ve AY m.73 uyarınca iptal edileceği kanaatindeyim.
Sonuç
Anayasa m.73 uyarınca bir masraf kamu sarfiyatı değilse bunun finansmanın vergilerle yapılması Anayasal bir sorun doğurmaktadır. Çünkü Anayasa Mahkemesinin yerleşmiş içtihatlarında bir sarfiyatın kamu masrafı sayılabilmesi kamu masraflarının kamu faydasına yapılması kaidesine bağlamıştır.
Anayasa m.73/ilk fıkra “Herkes, kamu masraflarını karşılamak üzere, malî gücüne nazaran, vergi ödemekle yükümlüdür” kararı uyarınca vergiler yalnızca kamu masraflarını finanse edebilmek için tahsil edilmelidir. Kamu masrafı olmayan bir sarfiyat için vergilerin kullanılması mümkün değildir. Uygulamada buna getirilen tahlil bir harcamaya/gidere her yıl yapılan bütçe kanununda yer verilmesidir. Bütçe kanununda yer alan bir harcama kalemi, Anayasa m.73 uyarınca kamu masrafı sayılmakta ve tahsil edilen vergilerin bu masraflar için kullanılması meşruiyet kazanmaktadır. Hatta bütçe kanununda yer alan bir harcama/gider kaleminin Anayasa m.73 uyarınca kamu masrafı sayılması da genel kabul görmüştür.
Bu yüzden gerek Anayasa’da gerekse de öteki mevzuatlarımızda kamu sarfiyatı teriminin tam tanımlanmaması ve her türlü sarfiyatının bütçe kanununda yer alması sonucunda direkt Anayasa m.73’te yer alan kamu sarfiyatına dönüşmesi üzere bir sonuç oluşmaktadır.
Bu karmaşayı çözmek elbette kolay değildir fakat kur garantisi kapsamında ödenecek kur farklarının toplumsal bir yararının olup olmadığının evvela ortaya konulması ve ardından bu minvalde bunların finansmanın vergilerle karşılanıp karşılanmayacağının tüzel yerinin tartışılması gerekmektedir.
Ezcümle kur garantisi ve altın meblağları ötürüsıyla kur/altın fiyat farkı ödemelerinin bir kamu masrafı mi yoksa kamunun masrafı mi? Olacağı sıkıntısının acilen tahlile kavuşturulması gerekmekte ve bu kapsamda bu masrafların vergilerle mi yoksa diğer bir gelirle karşılanıp karşılanmayacağının hukuksal desteklerinin net bir biçimde ortaya konulması gerekiyor.
Aksi durumda halihazırda görünen durum bu ödemelerin bir kamu sarfiyatı sayılmayacağı ve bunların vergilerle de karşılanması durumunda Anayasanın 73’üncü unsuruna terslik oluşturduğudur.
Hürmetlerimle
Herkese yeterli yıllar
(1) Yusuf KARAKOÇ; Vergi Gelirlerinin Kamu Masraflarının Karşılığı Olması Prensibi, Mehmet Akif Aydın’a Armağan, s.432. (https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/273375)
(2) Yusuf KARAKOÇ; Vergi Gelirlerinin Kamu Masraflarının Karşılığı Olması Prensibi, Mehmet Akif Aydın’a Armağan, (https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/273375)
* Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ali Fuad Başgil Hukuk Fakültesi Kamu Hukuku Kısım Lideri
[email protected]
Bugün yayımlanan Resmi Gazete’de yer alan 5046 sayılı Cumhurbaşkanı sonucu ile tıpkı TL’ye dayalı döviz kuru dönüşüm hesaplarında olduğu üzere altın cinsinden hesaplarından dönüşüm fiyatı üzerinden TL’ye çevrilerek elde edilen iratlara ait gelir vergisi stopaj oranı yüzde sıfır olarak belirlendi.
Döviz kuru ve altın fiyatlarının TL mevduat hesaplarına uygulanan faiz oranından fazla olması durumunda ortadaki fark “Hazinece” karşılanacak olması iki temel sorunu akıllara getirdi; birincisi bu ödeme bir “kamu masrafı” midir, ikincisi ise bu ödemeler vergilerle mi karşılanacak? Bu iki soru
da Anayasal düzlemde kendine karşılık bulacak cinstendir.“Kamu Gideri” Kavramı âlâ anlaşılmalı
Anayasa’nın 73’üncü hususunun “Herkes, kamu masraflarını karşılamak üzere, malî gücüne nazaran, vergi ödemekle yükümlüdür” formundaki fıkrasında yer alan “kamu masrafı” teriminin ne olduğunu ardından kamu masrafı için ödenen vergilerin meşruiyetini anlamak sağlıklı bir vergileme ismine elzem bir durumdur. Lakin “kamu sarfiyatı” kavramını anlamak için ayrıyeten “kamu hizmeti” kavramını da anlamak lazım gelir. Mali(ye) hukuk literatüründe kamu hizmeti; tam kamusal mal ve hizmetler, yarı kamusal mal ve hizmetler, kulüp mallar, faziletli mal ve hizmetler ve özel mal ve hizmetler halinde sınıflandırılır. Kamu hizmeti için tüm tariflerden çıkan ortak nokta, faaliyetin kamu hukuksal bireyi yahut onun kontrolü altında özel hukuk bireyi tarafınca yürütülmesi (organik unsur) ve giderilmesinde kamu faydası bulunan toplumun genel gereksinimlerini karşılamaya yönelik olması (maddî unsur) birlikte kullanılmaktadır (1). Bu kapsamda bir hizmetin “kamu hizmeti” sayılabilmesi için toplumun genel gereksinimlerini giderebilme özelliğe sahip olması gerekmektedir.
Anayasanın 73’üncü hususunda “Herkes, kamu masraflarını karşılamak üzere, malî gücüne bakılırsa, vergi ödemekle yükümlüdür” kararında geçen “kamu sarfiyatı” sözü Anayasada tanımlanmamıştır. Kamu masrafı kavramı 5018 sayılı Kamu Mali İdaresi ve Denetim Kanunu’nun (KMYKK) 3/h hususunda “Kanunlarına yahut Cumhurbaşkanlığı kararnamelerine dayanılarak yaptırılan iş, alınan mal ve hizmet bedelleri, toplumsal güvenlik katkı hisseleri, iç ve dış borç faizleri, borçlanma genel masrafları, borçlanma araçlarının iskontolu satışından doğan farklar, ekonomik, malî ve toplumsal transferler, verilen bağış ve yardımlar ile öteki sarfiyatları” halinde tanımlanmıştır. Bu tariften çıkan temel mana, kamu masrafı “bir kamu hizmetini yerine getirmek ismine yapılan harcamalardır.”
Buna göre 5018 sayılı KMYKK m.3/h uyarınca bir masrafın kamu masrafı sayılabilmesi için birinci koşul ya kanunlara ya da Cumhurbaşkanlığı kararnamesine dayanması gerekir. Bu noktada desteği kanun ya da Cumhurbaşkanlığı kararnamesi olmayan sarfiyatlar kamu masrafı sayılmamalıdır. Desteği kanun ya da Cumhurbaşkanlığı kararnamesi olmayan kamu masrafları genel bildiri, Cumhurbaşkanı sonucu üzere öbür bir enstrümanla direkt düzenlenmesi durumunda da bunun kamu masrafı sayılmaması gerekir.
İkinci temel koşul ise kamu masraflarının çerçevesi ile alakalıdır. 5018 sayılı KMYKK m.3/h’de kamu sarfiyatının çerçevesi çizilmiştir. Lakin hususun “…diğer masrafları” biçimindeki son cümleciği kamu masrafları sayısının artırılabileceğini göstermekte ve harcamacı kuruluşların elini güçlendirmektedir. Lakin her türlü kamu masrafının bu kararın son cümleciğindeki “..diğer masrafları” kapsamında kıymetlendirilmesi de mümkün değildir.
Lakin çoğunlukla karıştırılan “kamu masrafını”, “kamunun masrafı” ile karıştırmamak gerekir. Bu ayrımı sayın Prof. Dr. Yusuf Karakoç hocamın bir makalesinde (2) buldum ve Sayın Hocamın da müsamahasına sığınarak bu yazının başlığını da birebir isimle yayımladım.
Anayasa m.73/ilk fıkrada geçen “kamu sarfiyatı” sözü kamusal gereksinimleri karşılamak üzere yapılan sarfiyatlar olarak düşünülmelidir. Kamusal muhtaçlıklar teriminin ise ne olduğu da gereğince açık değildir. Lakin “karşılandığında toplumsal bir toplumsal yarar yaratan muhtaçlıklar” olarak düşünülmesi gerekmektedir. Ülke savunması, yargılama hizmetleri, emniyet hizmetleri üzere toplumsal yarar yaratan hizmetlerin karşılığı olarak yapılan gerek nakdi gerekse de birebir harcamalar kamu masrafıdır. Kamu masrafları, Devletin üstlendiği kamu hizmetlerinin yerine getirilmesi için yapılan harcamalardır. Vergi, fotoğraf, harç ve gibisi mali yükümlerden oluşan kamu gelirleri, kamu masraflarının karşılığı olarak tahsil edilmektedir. Kamunun sarfiyatları ise kamu sarfiyatı sayılmayan yani kamusal hizmetler haricinde kalan giderlerdir. Bu noktada kur garantisi kapsamında TL mevduatlarına ödenecek farklar bir “kamu sarfiyatı mi yoksa kamunun sarfiyatı mi?” sorusuna karşılık bulmak başlardaki tartışmayı berraklaştıracaktır. Şayet bu masraf bir kamu sarfiyatı ise bunun vergilerle finanse edilmesinde bir sorun yoktur fakat kamunun masrafı ise bu biçimde bu finansman Anayasa m.73/ilk fıkra uyarınca bir terslik doğuracaktır.
“Kamu giderini” karşılamak için vergi toplanır
Anayasa m.73’te yer alan “..kamu masraflarını karşılamak üzere… vergi ödemekle yükümlüdür” halindeki cümlesi uyarınca vergi ödeme bakılırsavi fakat kamu sarfiyatı kelam konusu ise mümkündür. Daha sıradan bir sözle kamu sarfiyatı yok ise vergiler de alınmaz. Bu noktada fiskal ya da mali maksat da denilen bu kural gereği vergiler sadece kamu masraflarını finanse edebilmek için kullanılır. Öteki bir tabir ile vergi(lemenin) gayesi kamu sarfiyatını finanse etmektir.
Bu finansman ya direkt bütçeden ya da tahsis metoduyla yapılmaktadır. Lakin tahsis prosedürünün yani harcamayı direkt finanse edebilmek için toplanan vergilerin ilgili kuruma hisse verilmesi 5018 sayılı Kamu Mali İdaresi ve Denetim Kanunu m.13/g uyarınca mümkün görülmemektedir. Çünkü Anayasa Mahkemesinin 21.12.2021 tarihindeki Resmî Gazete’de yayımlanan 2018/135 Temel Nolu sonucunda da “verginin Spor Toto Teşkilatına aktarılmasını” sağlayan düzenlemeyi Anayasa’ya alışılmamış bulundu.
Bu çerçevede mümkün bir senaryoyla toplanan vergiler “kur farkı”, “altına dayalı dönüşüm fiyat farkı” üzere bir emelle direkt Merkez Bankası’na ya da misal bir kuruma tahsis edilemez. Muhtemel bir durumda bu türlü yapılacak düzenleme, şanlı Yargıda 5018 sayılı Yasa m.13/g ve AY m.73 uyarınca iptal edileceği kanaatindeyim.
Sonuç
Anayasa m.73 uyarınca bir masraf kamu sarfiyatı değilse bunun finansmanın vergilerle yapılması Anayasal bir sorun doğurmaktadır. Çünkü Anayasa Mahkemesinin yerleşmiş içtihatlarında bir sarfiyatın kamu masrafı sayılabilmesi kamu masraflarının kamu faydasına yapılması kaidesine bağlamıştır.
Anayasa m.73/ilk fıkra “Herkes, kamu masraflarını karşılamak üzere, malî gücüne nazaran, vergi ödemekle yükümlüdür” kararı uyarınca vergiler yalnızca kamu masraflarını finanse edebilmek için tahsil edilmelidir. Kamu masrafı olmayan bir sarfiyat için vergilerin kullanılması mümkün değildir. Uygulamada buna getirilen tahlil bir harcamaya/gidere her yıl yapılan bütçe kanununda yer verilmesidir. Bütçe kanununda yer alan bir harcama kalemi, Anayasa m.73 uyarınca kamu masrafı sayılmakta ve tahsil edilen vergilerin bu masraflar için kullanılması meşruiyet kazanmaktadır. Hatta bütçe kanununda yer alan bir harcama/gider kaleminin Anayasa m.73 uyarınca kamu masrafı sayılması da genel kabul görmüştür.
Bu yüzden gerek Anayasa’da gerekse de öteki mevzuatlarımızda kamu sarfiyatı teriminin tam tanımlanmaması ve her türlü sarfiyatının bütçe kanununda yer alması sonucunda direkt Anayasa m.73’te yer alan kamu sarfiyatına dönüşmesi üzere bir sonuç oluşmaktadır.
Bu karmaşayı çözmek elbette kolay değildir fakat kur garantisi kapsamında ödenecek kur farklarının toplumsal bir yararının olup olmadığının evvela ortaya konulması ve ardından bu minvalde bunların finansmanın vergilerle karşılanıp karşılanmayacağının tüzel yerinin tartışılması gerekmektedir.
Ezcümle kur garantisi ve altın meblağları ötürüsıyla kur/altın fiyat farkı ödemelerinin bir kamu masrafı mi yoksa kamunun masrafı mi? Olacağı sıkıntısının acilen tahlile kavuşturulması gerekmekte ve bu kapsamda bu masrafların vergilerle mi yoksa diğer bir gelirle karşılanıp karşılanmayacağının hukuksal desteklerinin net bir biçimde ortaya konulması gerekiyor.
Aksi durumda halihazırda görünen durum bu ödemelerin bir kamu sarfiyatı sayılmayacağı ve bunların vergilerle de karşılanması durumunda Anayasanın 73’üncü unsuruna terslik oluşturduğudur.
Hürmetlerimle
Herkese yeterli yıllar
(1) Yusuf KARAKOÇ; Vergi Gelirlerinin Kamu Masraflarının Karşılığı Olması Prensibi, Mehmet Akif Aydın’a Armağan, s.432. (https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/273375)
(2) Yusuf KARAKOÇ; Vergi Gelirlerinin Kamu Masraflarının Karşılığı Olması Prensibi, Mehmet Akif Aydın’a Armağan, (https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/273375)
* Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ali Fuad Başgil Hukuk Fakültesi Kamu Hukuku Kısım Lideri
[email protected]